Friday, August 26, 2016

अध्याय: ३५ च / अपि / एव / इति / यत्

अभ्यासः ३५.१.१ (पृष्ठसङ्ख्या १२८)
१. मोहन: श्याम: गिरिधर: कृष्णस्य अन्यानि नामानि सन्ति । 
२. पिता माता पितामह: च अत्र उपविशन्ति |
३. काक:  पिक:शुक: च आकाशे सन्ति |
४. स: प्रथमं, त्वं द्वितीयम्, अहं तृतीयं च स्थानं प्राप्तवन्त:| 
५.  सुमेधा, सुलेखा,सुरभि च लिखन्ति |
६. बालका:, बालिका:, तरुणा: च क्रीडन्ति |
७. स: मम कार्यं, तव कार्यं च करोति |
८. इदं पुस्तकं मह्यं तस्मै च यच्छतु |
९. धूलि: आसन्दे कपाटिकायाम् उत्पीठिकायां च अस्ति |
१०. मित्राणि बेन्गलूरुत:, देहलीत:, शिमलात: च आगतानि |


अभ्यासः ३५.१.२ (पृष्ठसङ्ख्या १२९)
१. भवान् अधुना गृहम् एव गमिष्यति, कार्यालयं न | 
२. वयं सर्वे भोजनम् एव करिष्याम:, मधुरं न खादिष्याम:|  
३. ता: विद्यालयम् एव गच्छन्ति, अन्यत्र न | 
४. पुस्तकालये पुस्तकानि एव सन्ति उत्तरपुस्तकानि न |  
५. सौचिक: वस्त्रं सीव्यति एव, वयति न |
६. सिंह: एव गर्जति, शुक: न | 
७. वृक्ष: एव फलति, काष्ठं न |
८. सज्जन: एव उपकारं करोति, मूर्ख: न |
९. हंस: एव तरति, मूषक: न | 
१०. मयुर:एव नृत्यन्ति, शुनक: न| 
११. नदी एव वहति सागर: न | 

अभ्यासः ३५.२.१ (पृष्ठसङ्ख्या १३१)
१. 'अहं अद्य एव कार्यं पूर्णं करिष्यामि' इति नवीन: अवदत् | 
२. 'सत्यं एव जीवनस्य आधारशिला' इति महात्मा गान्धि: अचिन्तयत् | 
३. 'राष्ट्राय इदं न मम' इति श्रीगुरुजी: चिन्तितवान् |  
४. 'भवन्त: मह्यं रक्तं यच्छन्तु, अहं भवद्भ्य: स्वातन्त्र्यं दास्यामि' इति सुभाषचन्द्रबॊस: उद्घोषितवान् |  
५. 'बाला: धराया: पुष्पाणि' इति रवीन्द्रनाथठागोरस्य चिन्तनम् आसीत् |

अभ्यासः ३५.२.२ (पृष्ठसङ्ख्या १३२)
१. "सत्यमेव जयते" इति मुण्डकोपनिषद: वचनम् |  
२. "कर्मण्येवाधिकारस्ते" इति श्रीमद्भगवद्गीताया: वचनम् |
३. "गुणा: पूजास्थानम्" इति भवभूते: वचनम् |
४. "सत्यं वद, धर्मं चर" इति तैत्तिरीयोपनिषद: वचनम् |
५. "यतो धर्मस्ततो जय:" इति महाभारतस्य वचनम् |
६. "सर्वमात्मवशम् सुखम् " इति चाणक्यनीत्या: वचनम् |


अभ्यासः ३५.३.१ (पृष्ठसङ्ख्या १३३)
१. सज्जना:चिन्तयति यत् "परोपकाराय एव मम जीवनम्"|
२. महात्मना: वचनं अस्ति यत् "हितं मनोहारी च वच: दुर्लभम्" |
३. गुरु: शिष्यम् अकथयत् यत् "सत्यं वद" |
४. मां मा पृच्छतु यत् "कुत्र प्रदर्शनम्?"
५. स्वामिन: विवेकानन्दस्य उद्घोष: यत् "उत्तिष्ठत जाग्रत" |


अभ्यासः ३५.३.२ (पृष्ठसङ्ख्या १३३)
१. इशावास्योपनिषद: कथनं अस्ति यत् "ईशावास्यमिदं सर्वं"|
२. अनुज: अवदत् यत् "क्षम्यताम्, क्षम्यताम्"|
३. गृहस्वामी अवदत् यत् "आगच्छतु, आगच्छतु" |
४. पिता कथयति यत् "शीघ्रं शीघ्रं चलतु" |
५. शङ्कर: कथयति यत् "मया एव क्रीयते" |
६. विश्वशान्ते: मूलं भावना अस्ति यत् "वसुधैव कुटुम्बकम्"

 - ज्योति गावडे 

Thursday, August 25, 2016

अध्याय: ३४ ल्यप्-प्रत्ययान्तानि

अभ्यास: ३४.१   (पृष्ठसङ्ख्या १२५)
प्र + क्षालयति - प्रक्षाल्य 
आ + गच्छति - आगत्य
प्र + नमति - प्रणम्य 
परि + गणयति - परिगणय्य 
वि +  गणयति - विगणय्य 
निर् + गच्छति - निर्गत्य
उत् + तिष्ठति - उत्थाय हृत्य 
सम् + स्थापयति - संस्थाप्य 
अनु + भवति - अनुभूय 
सम् + हरति - संहृत्य
परि + वेषयति - परिवेष्य 
परि + त्यजति - परित्यज्य 
अभि + नन्दति - अभिनन्द्य 
आ + छादयति - आच्छाद्य 
उप + हसति - उपहस्य 
उप + करोति - उपकृत्य 
प्र + आप्नोति - प्राप्य
उत् + धरति - उधृत्य  
सम् + आप्नोति - समाप्य 
वि + चारयति - विचार्य 

अभ्यास: ३४.२   (पृष्ठसङ्ख्या १२५)
१. विलिख्य  
२. आनीय
३. संप्रेष्य
४. विज्ञाय
५. उधृत्य
६. समाप्य
७. विचार्य
८. उद्घाटय 
९. प्रविश्य
१०. आहूय
११. संहृत्य
१२. परिवेष्य 
१३. उत्थाय 

अभ्यास: ३४.३   (पृष्ठसङ्ख्या १२६)

१. नेतार: उपविश्य वार्तालापं कुर्वन्ति ।  
२. हस्तौ प्रक्षाल्य भोजनं करोतु ।  
३. सा गृहं प्रविश्य मातरम् आलिङ्गयति  | 
४. प्रेरणा प्रतिदिने गृहाभ्यासं समाप्य क्रीडति |
५. बालक: फलम् आनीय स्यूते स्थापयति |
६. शिष्य: आचार्यं विचार्य उत्तरं लिखति |
७. राम: राजपदं परित्यज्य वनम् अगच्छत् |
८. विजया तत्र आगत्य उपविशति |
९. सर्वे स्वास्थ्यम् अनुभूय सुखिन: भवन्तु |  
१०. वनिता मातामहीं प्रणम्य अन्त: अगच्छत् | 
११. खगा: कीटकान उन्नीय बालखगान् ददन्ति |
१२. कवि: काव्यान् विलिख्य प्रकाशितं करोति |
 

 अभ्यास: ३४.४    (पृष्ठसङ्ख्या १२६)
१. छात्र: विद्यालयं प्रविश्य पुस्तकं पुस्तकं पठितवान् |
२. तौ आगत्य भोजनं करिष्यत:|
३. साधव: उपविश्य द्यायन्ति |
४. त्वं पत्रं लिखित्वा प्रेषयसि |
५. भवान् शारदां प्रणम्य पठतु | 
६. वृषभौ शकटम् आकृष्य अग्रे नयत:|   
७. भ्राता पुस्तकम् आनीय पाठम् अपठत् |
८. सर्वे हस्तान् प्रक्षाल्य भोजनं कुर्वन्तु |
९. हनूमान् पर्वतम् उन्नीय आनीतवान् |
१०. दुष्यन्त: शकुन्तलां संस्मृत्य प्रसन्न: भवति |

- ज्योति गावडे

Wednesday, August 24, 2016

अध्याय: ३३ - अखण्डविश्वास:

अभ्यासः १  (पृष्ठसङ्ख्या  १२२ )

भूत्वा, मत्वा, दृष्ट्वा, श्रुत्वा, कृत्वा, ज्ञात्वा, चिन्तयित्वा, गत्वा, हसित्वा  

अभ्यासः २  (पृष्ठसङ्ख्या  १२२ )

१. स: भीष्मं अपश्यत्  अवदत् च |
२. भीष्म: एतत् श्रुणोति, दु:खित: भवति |
३. श्व: युद्धं करिष्यामि, अर्जुनं मारयिष्यामि |  
४. श्रीकृष्ण: भीष्मप्रतिज्ञा जानाति, उपायं   चिन्तयति |
५. श्रीकृष्ण: शिबिरं गतवान् अर्जुनं दृष्टवान् |
६. अर्जुन: हसति शान्तस्वरेण वदति |

७. अहं किमर्थं चिन्तां करोमि दु:खित: भवामि |

- ज्योति गावडे

अध्याय: ३२ - 'क्त्वा' प्रत्ययान्तानि


अभ्यासः १ (पृष्ठसङ्ख्या  ११९)
१. गत्वा 
२. स्थित्वा 
३. दृष्ट्वा 
४. रचयित्वा 
५. नीत्वा 
६. गीत्वा 
७. नमित्वा 
८. दत्त्वा
९. स्मृत्वा 
१०. धावित्वा 
११. कर्तयित्वा 
१२. चालयित्वा 
१३. खादित्वा 
१४. चोरयित्वा 
१५. त्यक्त्वा 
१६. पूरयित्वा 
१७. वर्णयित्वा 
१८. कथयित्वा 
१९. चलित्वा 


२०. भक्षयित्वा 

अभ्यासः २ (पृष्ठसङ्ख्या  ११९)

१. रमेश: पठित्वा गच्छति। 
२. बालिका स्मृत्वा लिखति। 
३. मुनि: ध्यात्वा वदति।  
४. सा चिंतित्वा कार्यं कृतवती | 
५. वधू: स्मृत्वा अरुदत् |
६. शिशु: धावित्वा पतितवान् |
७. सा मालां रचनं दास्यति |
८. साधव: स्थानं ध्यायन्ति |
९. अहं चलित्वा मन्दिरं गमिष्यामि |
१०.  एष: अटित्वा आगतवान् |


अभ्यासः ३ (पृष्ठसङ्ख्या  १२०)

१. बालक: स्नात्वा विद्द्यालयं गच्छति ।
२. शिशु: दुग्धं पीत्वा शयनं कृतवान्  
३. बालिका लिखित्वा शयितवती |
४. भ्रातर: पृष्ट्वा कार्यं कुर्वन्ति | 
५.  पिता वस्त्रं धरति , कार्यालयं गच्छति |
६. अहं ग्रामं गत्वा भ्रमिष्यामि |
७. माता पाकम् कृत्वा पर्यवेषयत् | 
८. त्वं पाठं पठित्वा परीक्षां लिखसि | 
९. भवान् विषयं ज्ञात्वा भाषणं करोतु|
१०. छात्रा: कक्ष्यां गत्वा पाठं पठितवन्त:| 
११. क्रीडका: क्रीडित्वा जयं प्राप्नुवन्ति | 
१२. ऋषि: ध्यात्वा हवनं करोति | 
१३. कपय: खादित्वा क्रीडन्ति | 
१४. स: पठित्वा उत्तीर्ण: भविष्यति |
१५. बालिका गायित्वा पुरस्कारं प्राप्तवती | 
१६. आपणिक: तोलयित्वा ददाति | 
१७. बालक: खादित्वा क्रीडति |
१८. भवान् गणयित्वा मूल्यं वदति | 
१९. हनूमान्  सीताम् दृष्ट्वा प्रसन्न: अभवत् | 
२०. यूयं गुरुं नमथ, अग्रे गच्छत | 

Tuesday, August 23, 2016

अध्याय: ३१ - शीघ्रं / मन्दं / सम्यक् / उच्चै: / शनै:


अभ्यासः १ (पृष्ठसङ्ख्या  ११७)

१.  बालक: शीघ्रं क्रीडति। 
२. शिशु: उच्चै: रोदिति | 
३. क्षेपणी मन्दम् गच्छति |
४. पूजा चलति, कृपया शनै:  वदतु | 
५. स: वृद्ध: चेदति शीघ्रं चलति | 
६. कूर्म: शनै: गच्छति |
७. संङ्कोच: मास्तु | सम्यक् भोजनं करोतु | 
८. न शृणोति, किञ्चित् उच्चै: वदतु |  
९. सा सम्यक् नृत्यं करोति |

१०. एतत् नाटकं बहु सम्यक् अस्ति |




Sunday, August 21, 2016

अध्याय: ३० - वारम् / अद्द्य आरभ्य


अभ्यासः १  (पृष्ठसङ्ख्या  ११६

१. गुरु: छात्रान् बहुवारं पाठयति | 
२. भवान् कदा आरभ्य पठिष्यति |
३. वर्षे एकवारं वयं नवरात्रोत्सवम् आचराम: | 
४. शिशु: दिने वारं वारं दुग्धं पिबति |

५. अहं अद्य आरभ्य सत्यं वदामि |




  

Saturday, August 20, 2016

अध्याय: २९ - नगरदर्शनं कदा? (त: - पर्यन्तम )


अभ्यासः १  (पृष्ठसङ्ख्या  ११५ )  

१. योगेश: षड्वादनत: सप्तवादनपर्यंतं योगासनं करोति ।
२. योगेश: सपादसप्तवादनत: सपादअष्टवादनपर्यंतं गृहपाठं लिखति । 
३. योगेश: दशवादनत: पंचवादनपर्यंतं विद्यालयं पठति । 
४. योगेश: पञ्चवादनत: षड्वादनपर्यन्तं क्रीडां क्रीडति । 
५. योगेश: सार्धषड्वादनत: सार्धसप्तवादनपर्यन्तं अध्ययनं करोति ।
६. योगेश: दशवादनत: पञ्चवादनपर्यन्तं निद्रां करोति । 


अभ्यासः २  (पृष्ठसङ्ख्या  ११५ )
१.  जनवरी १ त: ७ पर्यंतं प्रधानमन्त्री मुम्बयीनगरे तिष्ठति |  
२. जनवरी ८ त: १३ पर्यंतं प्रधानमन्त्री चेन्नैनगरे तिष्ठति |
३. जनवरी १४ त: १७ पर्यंतं प्रधानमन्त्री कोल्कत्तानगरे तिष्ठति |
४. जनवरी १८ त: २० पर्यंतं प्रधानमन्त्री जयपुरे तिष्ठति |
५. जनवरी २५ त: ३० पर्यंतं प्रधानमन्त्री देहलीनगरे तिष्ठति |


Friday, August 12, 2016

अध्याय: २८ - पञ्चमीविभक्ति:

अध्याय: २८ - पञ्चमीविभक्ति:

अभ्यासः २८.१ (पृष्ठसङ्ख्या १०९)

देशात्               देशाभ्याम्            देशेभ्य:
कोशात्             कोशाभ्याम्          कोशेभ्य:
विद्यालयात्        विद्यालयाभ्याम्     विद्यालयेभ्य:
गुहाया:              गुहाभ्याम्             गुहाभ्य:
स्थालिकाया:      स्थालिकाभ्याम्     स्थालिकभ्य:
वीथ्या:               वीथीभ्याम्            वीथीभ्य:
घट्या:               घटीभ्याम्             घटीभ्य:
दर्व्या:                दर्वीभ्याम्             दर्वीभ्य:
राज्यात्              राज्याभ्याम्          राज्येभ्य:
यते:                   यतिभ्याम्             यतिभ्य:
अतिथे                अतिथिभ्याम्        अतिथिभ्य:
साधो:                 साधुभ्याम्            साधुभ्य:
वस्तुन:                वस्तुभ्याम्            वस्तुभ्य:
नेतु:                    नेतृभ्याम्              नेतृभ्य:
सूक्ते:                 सूक्तिभ्याम्           सूक्तिभ्य:
संस्कृत्या:            संस्कृतिभ्याम्        संस्कृतिभ्य:
धेन्वा:                  धेनुभ्याम्              धेनुभ्य:

अभ्यासः २८.२ (पृष्ठसङ्ख्या १०९)
१. अश्व: ग्रामात् आगच्छति|
२. कङ्कणम् हस्तात् पतति | 
३. हार: कण्ठात् पतति |
४. वृष्टि: आकाशात् पतति |
५. यात्रिक: भोजनशालाया: आगच्छति |
६. नदी गिरे: प्रवहति |
७. जलम् द्रोण्या: पतति |
८. भक्त: काश्या: आगच्छति |
९. क्षीरम् धेन्वा: आगच्छति |
१०. प्रकाश: भानवो: आगच्छति | 
११. तैलम् वाहनात् पतति |
१२. नदी शिखरात् प्रवहति |

अभ्यासः २८.३ (पृष्ठसङ्ख्या ११०)
१. बालक: मित्रात् वाहनं स्वीकरोति |
२. बालक: मातु: भोजनं स्वीकरोति |
३. बालक: पितु: वस्त्रं स्वीकरोति |
४. बालक: धेन्वा: क्षीरं स्वीकरोति |
५. बालक: नद्या: जलं स्वीकरोति |
६. बालक: गिरे: सस्यं स्वीकरोति |
७. बालक: वैद्याया: स्वीकरोति |

८. बालक: गुरो: पुस्तकं स्वीकरोति |

अभ्यासः २८.४ (पृष्ठसङ्ख्या ११०)
यात्रिक: गृहात्  हरिद्वारं गच्छति |
यात्रिक: हरिद्वारात् हिमगिरिं गच्छति |
यात्रिक: हिमगिरे: काशीं गच्छति |
यात्रिक: काश्या: मथुरां गच्छति |
यात्रिक: मथुराया: रामेश्वरं गच्छति |
यात्रिक: रामेश्वरात् गृहं गच्छति |

अभ्यासः २८.५.१ (पृष्ठसङ्ख्या ११०)
१. विदेशात् जना: भारतदेशे आगच्छति |
२. पक्षिण: दूरात् सरोवरं प्रति गच्छन्ति |
३. बीजात महान् वृक्ष: उद्भवति | 
४. तस्या: वीथ्या: रथयात्रा चलति |
५. पुष्पं वृक्षात् पतति |
६. लताभ्य: पर्णानि पतन्ति |
७. कर्ण: कर्णाभ्यां कुण्डलानि निष्कास्य दत्तवान् | 
८. अग्ने: ज्वाला: प्रचण्डा: उद्भवन्ति |
९. भक्त: विष्णो: वरं प्राप्नोति | 

१०. सवितु: प्रकाश: आगच्छति |

अभ्यासः २८.५.२. (पृष्ठसङ्ख्या १११)
१. नगरात् बहि: नदी प्रवहति|
२. प्रकोष्ठात् बहि: बाला: क्रीडन्ति|
३. गृहात बहि: वृक्षा: सन्ति|
४. वाटिकाया: बहि: मार्गा: सन्ति|
५. पञ्चवादनात् आरभ्य मन्दिरम् उद्घाटितम् भवति|
६. बाल्यकालात् आरभ्य एव कृष्ण: बहु चटुल: आसीत्|
७. पौषमासात् आरभ्य जयेष्ठमासपर्यन्तं उत्तरायण: आसीत् |
८. स: प्रतिदिनं सायङ्कालात् आरभ्य रात्रिपर्यन्तम् गीताभ्यासं करोति |
९. देव: सज्जनान् दुष्टेभ्य: रक्षति |
१०. आरक्षका: देशं चोरेभ्य: रक्षन्ति |
११. सैनिका: शत्रुभ्य: राष्ट्रं रक्षन्ति |
१२. हे देव, मां सङ्कतेभ्य: रक्ष |  
१३. चैत्रात् परं वैशाखमास: भवति | 
१४. शनिवासरात् परं रविवासर: भवति |
१५. परिश्रमात् परं फलं प्राप्नुवन्ति जना:|
१६. संस्कृतपाठनात् परं भवान् किं करिष्यति |
१७. मूषकस्य बिडालात् भीति: भवति | 
१८. भीरु तु अल्पात् अपि बिभेति |
१९. कस्मात् अपि मा भी: इति विवेकानन्द: गर्जितवान् |


२०. उत्तमा: जना: अधर्मात् बिभ्यति | 

अभ्यासः ३६.४.३ (पृष्ठसङ्ख्या ११३)
१. विनयात् 
२. पात्रत्वात् 
३. धनात् 
४. अन्नात् 
५. पर्जन्यात् 
६. यज्ञात् 
७. सङ्गात् 
८. कामात् 
९. क्रोधात् 
१०. सम्मोहात् 
११. स्मृतिभ्रंशात्  
१२. बुद्धिनाशात् 

 - ज्योति गावडे 

Tuesday, August 9, 2016

अध्याय: २२ - प्राणादपि संस्कृति: श्रेष्ठा:


अभ्यासः २२.१  (पृष्ठसङ्ख्या ७७)

१. ह्यून्त्साङ्ग: : विविधान् धर्मग्रन्थान विविधानि ऐतिहासिकवस्तूनि च सङ्गृहीतवान्|   
२. स्वदेशगमनत: पूर्वं ह्यून्त्साङ्ग: हर्षचक्रवर्तिनं दृष्टवान्|
३. योधनाविक: उक्तवान् धर्मग्रन्थानाम् ऐतिहासिकवस्तूनां, तद्द्वारा भारतीयसंस्कृते: च रक्षणम् अस्माकम् आद्य कर्तव्यम् अत: प्राणसमर्पणेनपि कर्तव्यं पालनीयम् |
४. ह्यून्त्साङ्ग: भारते अनेकेषु स्थलेषु अटितवान् च जनानां व्यवहारं ज्ञातवान् च | भारतीयसंस्कृतिम् अवगतवान् च विविधान् धर्मग्रन्थान विविधानि ऐतिहासिकवस्तूनि च सङ्गृहीतवान् च |
५. भीत: प्रधाननाविक: उक्तवान् झटिति एतानि पुस्तकानि ऐतिहासिकवस्तूनि च समुद्रे क्षिपन्तु स्वप्राणान् रक्षयतु च |  
६. नायकस्य वचनं श्रुत्वा सर्वे झटिति एकैकश: स्वशरीरं समुद्रे क्षिप्तवन्ता:|
 
अभ्यासः २२.२  (पृष्ठसङ्ख्या ७८)
 
१.  पूर्वं क: भारतस्य चक्रवर्ती आसीत् ?
२. ह्यून्त्साङ्ग: कुत्र आगतवान् ? 
३. स: किम् दृष्टवान् ? 
४. कस्मै कृतज्ञतां समर्पितवान् ?
५. कस्य भार: अधिक: अस्ति ?
६. तत: सर्वे कुत्र उपविष्टा:?
७. हर्ष: कान् उद्दिश्य उक्तवान् ?
८. स: किं संगृहीतवान् ? 
९. कदापर्यन्तं ते सुखेन प्रयाणं कृतवन्त:?
१०. योधा: किमर्थं स्वप्राणान् समर्पितवन्त:? 
 


अभ्यासः २२.३  (पृष्ठसङ्ख्या ७८)

१. अत्याश्चर्यकरं दृश्यम्   
२. श्रीहर्ष: चक्रवर्ती 
३. ह्यून्त्साङ्ग: चीनादेशीय: 
४. नाविक: भीत:
५. विंशति: योधा: 
६. अमूल्यानि ऐतिहासिकवस्तूनि 
७. संस्कृतिरक्षणं कर्तव्यम्  
८. नौका दोलायमाना 
९. एकस्मिन् दिने 


अभ्यासः २२.४  (पृष्ठसङ्ख्या ७८)

१. नाशनम् x रक्षणम् 
२. परम् X पूर्वम् 
३. मन्दम् x झटिति 
४. दु:खेन x सुखेन  
५. अन्ते x आद्यं 
६. निन्दितवान् x सम्मानितवान् 
७. तुच्छानि x अमूल्यानि 
८. स्थिरा x दोलायमाना 


अभ्यासः २२.५  (पृष्ठसङ्ख्या ७९)
१. योधा: - सैनिका:
२. अपाय: - आपत्  
३. पूर्वम् - पुरा 
४. झटिति - शीघ्रम् 
५. उपहार: - पारितोषिकम् 
६. समुद्र: - रत्नाकर:
७. शरीरम् - गात्रम् 
८. नेत्रम् - नयनम् 
९. नायक: - प्रमुख:
१०. मारुत: - वायु:


अभ्यासः २२.६  (पृष्ठसङ्ख्या ७९) 
१. संस्कृते: रक्षणार्थम् सर्वे स्वप्राणान् एव समर्पितवन्त: | [\/]
२. ह्यून्त्साङ्ग: भारते बहून् जनान् संगृहीतवान् | [X]  
३. भटा: समुद्रे पतितुं भयम् अनुभूतवन्त:| [X]
४. सर्वे अग्नौ स्वशरीरं पातितवन्त:| [X]
५. श्रीहर्ष: स्वानुभवं निवेदितवान्, कृतज्ञतां च समर्पितवान् | [X]   
६. समुद्रमध्ये ह्यून्त्साङ्ग: सर्वान् 'समुद्रे पतन्तु' इति उक्तवान् | [X]
७. चीनायात्रिक: भारतीयानां व्यवहारं भारतीयसंस्कृतिं च अवगतवान् | [\/]  
८. नाविकस्य वचनं श्रुत्वा सर्वे स्वप्राणान् रक्षितवन्त:| [X]

- ज्योति गावडे 

Monday, August 8, 2016

अध्याय: २१ - भूतकालप्रयोग: (क्तवतु / लङ्लकार: / स्म )n


अभ्यासः २१.१.१  (पृष्ठसङ्ख्या ६९)

                     ए. व.                                          द्वि. व.                                          ब. व.

प्र. पु.       स: बालक: आसीत्                      तौ बालकौ आस्ताम्                      ते बालका: आसन् 
म. पु.       त्वं बालक: आसी:                        यूवां बालकौ आस्तम्                    यूयं बालका: आस्त 
उ. पु.      अहं बालक: अस्मि                      आवां बालकौ आस्व                     वयं बालका: आस्म 

 अभ्यासः २१.१.२  (पृष्ठसङ्ख्या ७०) क्तवतुप्रत्ययान्तं रूपं पुन्लिङ्गे    

लट्लकाररुपम्                एकवचनम्                      द्विवचनम्                        बहुवचनम् 
पठति                               पठितवान्                        पठितवन्तौ                      पठितवन्त:
चलति                               चलितवान                       चलितवन्तौ                     चलितवन्त:
नमति                                नतवान्                           नतवन्तौ                          नतवन्त:
गच्छति                              गतवान्                           गतवन्तौ                          गतवन्त:
हसति                                हसितवान्                       हसितवन्तौ                     हसितवन्त:
वदति                                उदितवान्                      उदितवन्तौ                     उदितवन्त:
खादति                              खादितवान्                    खादितवन्तौ                   खादितवन्त:
क्रीडति                              क्रीडितवान्                   क्रीडितवन्तौ                   क्रीडितवन्त:
लिखति                              लिखितवान्                    लिखितवन्तौ                   लिखितवन्त:
पतति                                 पतितवान्                       पतितवन्तौ                     पतितवन्त:
पश्यति                               दृष्टवान्                           दृष्टवन्तौ                         दृष्टवन्त:
शृणोति                               श्रुतवान्                           श्रुतवन्तौ                        श्रुतवन्त:                               
नयति                                 नीतवान्                          नीतवन्तौ                       नीतवन्त:   
तिष्ठति                                स्थितवान्                        स्थितवन्तौ                     स्थितवन्त:  
करोति                                कृतवान्                          कृतवन्तौ                       कृतवन्त:
पिबति                                 पीतवान्                          पीतवन्तौ                       पीतवन्त:
कथयति                              कथितवान्                      कथितवन्तौ                   कथितवन्त:
पृच्छति                               पृष्टवान्                             पृष्टवन्तौ                       पृष्टवन्त: 
गायति                                 गीतवान्                           गीतवन्तौ                      गीतवन्त:
कूजति                                कूजितवान्                      कूजितवन्तौ                  कूजितवन्त:
गर्जति                                 गर्जितवान्                       गर्जितवन्तौ                    गर्जितवन्त:
भ्रमति                                 भ्रमितवान्                       भ्रमितवन्तौ                    भ्रमितवन्त:


अभ्यासः २१.२  (पृष्ठसङ्ख्या ७०) क्तवतुप्रत्ययान्तं रूपं स्त्रीन्लिङ्गे    

लट्लकाररुपम्                एकवचनम्                      द्विवचनम्                        बहुवचनम् 
पठति                               पठितवती                        पठितवत्यौ                       पठितवत्य:
चलति                               चलितवती                       चलितवत्यौ                     चलितवत्य:
नमति                                नतवती                          नतवत्यौ                          नतवत्य:
गच्छति                              गतवती                           गतवत्यौ                          गतवत्य:
हसति                                हसितवती                       हसितवत्यौ                     हसितवत्य:
वदति                                उदितवती                      उदितवत्यौ                    उदितवत्य::
खादति                              खादितवती                    खादितवत्यौ                   खादितवत्य:
क्रीडति                              क्रीडितवती                   क्रीडितवत्यौ                   क्रीडितवत्य:
लिखति                              लिखितवती                    लिखितवत्यौ                   लिखितवत्य:
पतति                                 पतितवती                       पतितवत्यौ                     पतितवत्य:
पश्यति                               दृष्टवती                           दृष्टवत्यौ                         दृष्टवत्य:
शृणोति                               श्रुतवती                           श्रुतवत्यौ                        श्रुतवत्य:                               
नयति                                 नीतवती                          नीतवत्यौ                       नीतवत्य:   
तिष्ठति                                स्थितवती                        स्थितवत्यौ                     स्थितवत्य:  
करोति                                कृतवती                          कृतवत्यौ                       कृतवत्य:
पिबति                                 पीतवती                          पीतवत्यौ                       पीतवत्य:
कथयति                              कथितवती                      कथितवत्यौ                   कथितवत्य:
पृच्छति                               पृष्टवती                             पृष्टवत्यौ                       पृष्टवत्य: 
गायति                                 गीतवती                           गीतवत्यौ                      गीतवत्य:
कूजति                                कूजितवती                      कूजितवत्यौ                  कूजितवत्य:
गर्जति                                 गर्जितवती                       गर्जितवत्यौ                    गर्जितवत्य:
भ्रमति                                 भ्रमितवती                       भ्रमितवत्यौ                    भ्रमितवत्य:


अभ्यासः २१.३  (पृष्ठसङ्ख्या ७१) 

१. अहं ह्य: एकं संस्कृतगीतम् लिखितवती | 
२. अहं ह्य: गीतं गीतवती |
३. अहं ह्य: चलत्चित्रं दृष्टवती |
४. अहं ह्य: मिष्टान्नं खादितवती |
५.  अहं ह्य: पाठम् पठितवती | 

अभ्यासः २१.४  (पृष्ठसङ्ख्या ७१) 
१.  अहं संस्कृतभारत्या: कार्यालयं गतवान् |
२.  त्वं तत्र कदा गतवान् ?
३.  वयं संस्कृतकथां श्रुतवत्य:|
४. ते गीतानि गीतवन्त:|
५. यूयम् अभ्यासदर्शिनीं कदा क्रीतवान् ?
६. आवां संस्कृतेन एव पत्रं लिखितवत्यौ |
७. चिकित्सक: उत्तमौषधिं दत्तवान् |
८. अध्यापक: संस्कृतेन एव पाठितवान् |
९. रेल् याने यात्रिण: बहु वार्तालापं कृतवन्त:|   
१०. युवाम् अत्र आगतवन्तौ | 
११. ता: अध्यापिका: उत्सवे संस्कृतगीतानि गीतवत्य:| 
१२. ते बालिके फलानि एव खादितवत्यौ |


अभ्यासः २१.१  (पृष्ठसङ्ख्या ७३)

१. स: अपठत् | 
२. सा अचलत् |
३. भवान् अगच्छत् |
४. भवती आगच्छत् |
५. तौ अपठताम् |
६. ते अचलताम् |
७. भवन्तौ अगच्छताम् |
८. भवत्यौ आगच्छताम् |
९. ते अपठन् |
१०. ता: अचलन् |
११. भवन्त: अगच्छन् |
१२. भवत्य: आगच्छन् |

अभ्यासः २१.२  (पृष्ठसङ्ख्या ७४)

   धातु:                                             ए. व.                            द्वि. व.                            ब. व.  
१. पठ्         (प्र. पु .)                      अपठत्                        अपठताम्                      अपठन्  
२. नम्         (प्र. पु .)                      अनमत्                        अनमताम्                      अनमन्                         
३. हस्         (म. पु .)                      अहस:                         अहसतम्                       अहसत  
४. खाद्       (उ. पु .)                      अखादम्                     अखादाव                        अखादाम 
५. वद्          (प्र. पु .)                      अवदत्                       अवदताम्                       अवदन् 
६. क्रीड्       (म. पु .)                      अक्रीड:                      अक्रीडतम्                     अक्रीडत  
७. भ्रम्         (उ. पु .)                      अभ्रमम्                       अभ्रमाव                        अभ्रमाम                       
८. आ+गम्  (प्र. पु .)                        आगच्छत्                    आगच्छताम्                  आगच्छन् 
९. नृत्         (म. पु .)                        अनृत्य:                         अनृत्यतम्                       अनृत्यत   
१०. चल्      (उ. पु .)                        अचलम्                      अचलाव                        अचलाम 
११. पत्       (प्र. पु .)                         अपतत्                       अपतताम्                       अपतन् 
१२. लिख्    (म. पु .)                         अलिख:                      अलिखतम्                     अलिखत 
१३. दृश्      (उ. पु .)                         अपश्यम्                     अपश्याव                       अपश्याम 
१४. गी        (उ. पु .)                         अगायम्                       अगायाव                       अगायाम 
१५. गम्      (प्र . पु .)                        अगच्छत्                       अगच्छताम्                   अगच्छन् 
१६. पा        (म. पु .)                         अपिब:                        अपिबतम्                       अपिबत 
१७. श्रु         (उ. पु .)                         अश्रुणुम्                       अश्रुणुव                         अश्रुणुम 
१८. नी         (प्र . पु .)                        अनयत्                       अनयताम्                       अनयन् 
१९. प्रच्छ     (म. पु .)                         अपृष्ट:                         अपृष्टताम्                       अपृष्टन्   
२०. भू         (उ. पु .)                         अभवम्                       अभवाव                         अभवाम 
२१. कथ      (प्र. पु .)                        अकथयत्                     अकथयताम्                  अकथयन् 
२. स्था       (म. पु .)                        अतिष्ठ:                         अतिष्ठतम्                      अतिष्ठत   


अभ्यासः २१.१   (पृष्ठसङ्ख्या ७६)
१. श्रीकृष्ण: प्रतिदिनं वनं गच्छति स्म |
२. कृष्ण: धेनू: चारयति स्म |
३. स: प्रतिदिनं नवनीतं खादति स्म |
४. कृष्ण: वेणुं वादयति स्म |
५. स: मृत्तिकां खादति स्म अत: माता तं तर्जयति स्म |
६. कृष्ण: मृत्तिकाम अपि खादति स्म |

अभ्यासः २१.२  (पृष्ठसङ्ख्या ७६)
१. अर्जुन: धनुर्विद्यां जानाति स्म |
२. भीम: बहु खादति स्म |
३. दुर्योधन: ईर्ष्यां करोति स्म |  
४. कृष्ण: लीलां दर्शयति स्म |
५. भीष्म: कौरवाणां पक्षत: युधति स्म |
६. शकुनि: सर्वदा कूटं रचयति स्म |
७. कौरवा: पाण्डवान् न इच्छति स्म |
८. युधिष्ठिर: सत्यं वदति स्म |

अभ्यासः २१.३  (पृष्ठसङ्ख्या ७६ )
१. बालक: पठति स्म |                   बालकौ पठत: स्म |                  बालका: पठन्ति स्म | 
२. शिशु: खेलति स्म |                     शिशू खेलत: स्म |                    शिशव: खेलन्ति स्म |
३. मुनि: जपति स्म |                        मुनी जपत: स्म |                      मुनय: जपन्ति स्म |
४. वधू: समाचारं पठति स्म |           वध्वौ समाचारं पठत: स्म |       वध्व: समाचारं पठन्ति स्म |
५. अहं ध्यायामि स्म |                      आवां ध्यायाव: स्म |                 वयं ध्यायाम: स्म |
६. भवान् अटति स्म |                      भवन्तौ अटत: स्म |                   भवन्त: अटन्ति स्म |
७. एष: पाठ: स्मरति स्म |                 एतौ पाठ: स्मरत: स्म |             एते पाठ: स्मरन्ति स्म | 
८. भवती विषयं चिन्तयति स्म |        भवत्यौ विषयं चिन्तयत: स्म |    भवत्य: विषयं चिन्तयन्ति स्म |


- ज्योति गावडे